#Pleabargain

In de laatste Togacolumn in de NRC pleit strafrechter Jacco Janssen ervoor om een vast moment op zitting te reserveren om te bespreken of de verdachte het feit wil bekennen en hij stelt voor dit intern en extern te bespreken (https://bit.ly/2O9MHuM). Dat stokje pak ik, als coming man van de strafrechtadvocatuur, graag op.

Volgens mij stelt strafrechter Janssen voor om in Nederland een systeem van ‘plea bargaining’ in te voeren; iets wat je in het Nederlands ‘strafonderhandeling’ zou kunnen noemen. ‘Plea bargaining’ is vooral een Amerikaans fenomeen. Het is ontstaan omdat in de Verenigde Staten een strafzaak organiseren nog niet zo makkelijk is. Alle getuigen moeten op zitting worden gehoord en er moet naast een rechter en een aanklager ook een jury van twaalf mensen bij elkaar worden gezocht. Je kan je voorstellen dat dit nogal wat tijd en geld kost. Om dit op te lossen mag een verdachte zeggen, ik hoef geen rechtszaak. Ik ben schuldig (dat is de ‘plea’) en accepteer de straf die ik van te voren heb afgesproken met de aanklager. In ruil voor die schuldbekentenis komt er een straf die in de regel veel lager uitvalt dan de minimumstraf voorschrijft (en dat is de ‘bargain’). Oftewel, de verdachte wordt beloond voor zijn meewerkende houding maar krijgt wel straf en kost de gemeenschap zo veel minder geld. Iedereen wint zou je zeggen.

Dit systeem is zeker niet zonder kritiek. Een veelgehoorde klacht is dat veel verdachten uit angst voor torenhoge verplichte straffen een lagere straf accepteren ondanks dat ze daadwerkelijk onschuldig zijn. Beter 3 jaar zitten dan het risico lopen op minimaal 20 jaar celstraf (https://nyp.st/2x0cDCI). In de VS kunnen veel verdachten geen (goede) advocaat betalen en de pro-deo advocatuur is op zijn zachtst gezegd niet erg goed dus men durft een dure rechtsgang niet aan. Zonder goede rechtsbijstand is het systeem gevoelig voor gerechtelijke dwalingen.

Een ander kritiekpunt is dat strafzaken zo veel minder openbaar worden. Het is belangrijk dat ‘men’ ziet hoe de overheid zijn onderzoek heeft gedaan en wat de verdachte over de beschuldiging te zeggen heeft. Door helemaal geen zitting te houden wordt het strafrecht veel minder zichtbaar en toetsbaar.

Als laatste is er natuurlijk ook het slachtoffer. Die heeft weinig of niets te zeggen over de deal tussen de aanklager en de verdachte en dat kan behoorlijk wringen. Een treffend voorbeeld hiervan is de indrukwekkende film “Law abiding citizen.” Strafrecht gaat vaak over werkelijk menselijk leed en het is weinig gevoelig om daarover te onderhandelen. Strafrecht is nou eenmaal geen koehandel.

Er is dus best wat af te dingen aan onderhandelen over een straf. Daar staat tegenover dat in Nederland veel van de bezwaren uit te VS niet spelen. De rechtsbijstand in Nederland is goed geregeld (onze vergoedingen daarvoor even daargelaten) en het overgrote gedeelte van de advocaten verstaat zijn of haar vak. Omdat er in Nederland geen minimumstraffen zijn, heeft het OM niet een oneerlijke onderhandelingspositie en de positie van het slachtoffer kan worden gewaarborgd door het spreekrecht op een zitting gewoon door te laten gaan en het accepteren van een schadevergoeding onderdeel uit te laten maken van een onderhandeling.
Als laatste argument geldt dat er op dit moment geen enkele aanleiding voor een verdachte is om na het afronden van het politieonderzoek een feit te gaan bekennen. Waarom zou de verdachte? Je laat het voorkomen op zitting en dan zien we wel. Daar is geen enkel (duidelijk zichtbaar) nadeel aan. Juist in ingewikkelde zaken heeft de verdachte alle aanleiding het zo ingewikkeld mogelijk te maken en dat kost heel veel zittingstijd. Dat kan veranderen als de officier van justitie de verdachte ook daadwerkelijk wat te bieden heeft.

Strafonderhandelingen passen dus wat mij betreft prima in ons systeem. Mijn voorstel zou ook zijn om in de strafonderhandeling mee te nemen dat de verdachte bereid is een verklaring af te leggen over bijvoorbeeld medeverdachten. Op die manier wordt een verdachte eindelijk eens direct beloond voor het meewerken met justitie, iets wat nu slechts via een hele ingewikkelde procedure kan worden bereikt (https://bit.ly/2oZ7RRy) waardoor het bijna niet voorkomt. Criminelen vang je met criminelen en alle kleine beetjes helpen. In de wat kleinere zaken kan hier veel winst in worden behaald.

Mijn inschatting is dus dat in zowel de kleine als de grote strafzaken een strafonderhandeling een positieve rol kan gaan spelen.

Al met al denk ik dat rechter Janssen niet ijlt of dat hij koorts heeft en vind ik het een goed idee om met elkaar te praten of de strafonderhandeling een plaats kan krijgen in het Nederlandse strafrecht. Ik denk daarover graag mee.